Nog even en de generatie die de Tweede Wereldoorlog heeft meegemaakt is er niet meer. Wordt het dan minder belangrijk om jaarlijks stil te staan bij de gebeurtenissen of juist belangrijker?
Dit dacht ik toen ik op Plein 1940 in Rotterdam stond tijdens de Nationale Dodenherdenking.
Afstandelijke geschiedenislessen
Soms krijgt de Tweede Wereldoorlog voor mij iets abstracts, iets groots en omvangrijks. Iets wat moeilijk te bevatten is en daarom afstandelijk voelt. En het heeft zich ook voor mij op ‘afstand’ afgespeeld. Niet letterlijk, want hier in Rotterdam zijn veel dingen gebeurd, maar wel qua tijd. Ik heb het niet meegemaakt. Ik heb er wel over gelezen en heb op school de feiten en jaartallen uit mijn hoofd geleerd. Alleen gaan de geschiedenislessen vooral over de grote gebeurtenissen.
De echte verhalen
Het werd voor mij weer tastbaar toen ik in gesprek kwam met een 80-jarige vrouw. Ik noem haar voor het gemak even Marie. Voor haar heb ik een levensboek geschreven. En tijdens de interviews over de oorlog, realiseerde ik me weer wat een persoonlijke verhalen erachter steken. De herinneringen aan de feiten, de grote gebeurtenissen zullen nog lange tijd in de geschiedenisboeken bewaard blijven. De persoonlijke verhalen liggen bij de mensen die het daadwerkelijk hebben meegemaakt. De echte verhalen … van echte mensen, zeg maar.
Over rolluiken en bommen
Ik hing echt aan haar lippen toen Marie vertelde over de situaties in haar straat waar mensen van het verzet samenleefden met vrouwen die ‘gastvrouw’ waren voor de Duitsers. Over hoe de vrouwen ruzie maakten, omdat ze vonden dat de ander klanten (of sorry…gasten) afpikte. Dat ze zich nog steeds het geluid van de rolluiken herinnert die dan over en weer boos werden dichtgetrokken. Het bracht een lach op haar gezicht. Maar ook de minder mooie verhalen, die ineens zo levensecht worden en waarvan de heftigheid pas doordringt als het verteld wordt door iemand die er echt bij was. Het huis van Marie was een EHBO-post en na de bombardementen in het centrum van Rotterdam kwamen de gewonden naar het huis om verzorgd te worden. Marie (toen 7 jaar) liep met een doekje rond om het bloed van de grond te vegen.
En de rondtocht die zij met haar familie maakte, omdat het op dat moment niet veilig was om terug te gaan naar Rotterdam, is een verhaal waar geen geschiedenisboek tegenop kan. En dan de dag van de bevrijding. We kennen allemaal de foto’s van het feest dat toen losbarstte. Maar hoe voelde dit voor iemand die er bij was? Iemand die een lange periode van bijna constante angst heeft meegemaakt, waar ineens een einde aankomt? Die verhalen zijn goud waard. En mogen niet vergeten worden.
Spijt
Met mijn opa’s en oma’s heb ik niet veel over de oorlog gesproken. Daar heb ik soms spijt van. Met hen kan ik het nu niet meer bespreken. Een levensboek schrijven voor iemand die het wel allemaal heeft meegemaakt voelt daarom als een voorrecht.
En jullie? Hebben jullie verhalen uit eerste hand van mensen die de oorlog nog hebben meegemaakt? Ik ben benieuwd naar die verhalen.